Vedat Örfi BENGÜ

Vedat Örfi Bengü, ya da bilinen adıyla Vedat Urfi, 14 Ekim 1900 tarihinde İstanbul’un Erenköy semtinde dünyaya geldi. Annesi Sadrazam Halil Rıfat Paşa’nın kızı Güzide Hanım, babası ise II. Abdülhamid’in yaveri Mehmet Ali Paşa idi. Ailesi Soyadı Kanunu öncesinde "Urfi" lakabını kullanmış, Vedat Bey de bu geleneği "Örfi" şeklinde sürdürmüştü. Saint Joseph Lisesi’nden mezun olan Bengü, sanat hayatına tiyatro oyunları yazarak başladı ve ilk oyunu olan Bir Af Bir Yemin 1917 yılında sahnelendi. Bu eser, onun tiyatro alanındaki yeteneğini erken yaşta ortaya koydu.

Vedat Örfi Bengü, yazarlık kariyeri boyunca çok sayıda roman, çeviri ve polisiye eser kaleme aldı. 1920 yılında yazdığı Karanlıklar Padişahı, Türkçe yazılmış ilk telif Sherlock Holmes öyküsü olarak edebiyat tarihinde yerini aldı. 1921 yılında Piraye Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Suzan ve Memet Fuat adında iki çocuğu oldu. Ancak çiftin evliliği 1932 yılında sona erdi. 1923 yılında Türkiye’nin ilk sinema dergisi olan Sinema Postası ile 1924’te çıkan Opera Sine dergilerinde başyazarlık yaptı. Bu yayınlar, Türk sinema literatüründe önemli birer kaynak haline geldi.

1924 yılında Fransız oyuncu Blanche Montel’in daveti üzerine Paris’e giden Bengü, burada bazı filmlerde rol aldı. 1926’da Mısır’a geçti ve burada İslam Peygamberi Hz. Muhammed’in hayatını konu alan bir film çekmeye çalıştı. Ancak bu girişim büyük tartışmalara yol açtı ve tutuklanmasına neden oldu. Serbest bırakıldıktan sonra bir süre İstanbul’da kaldıktan sonra 1927’de Mısır’a yeniden dönerek Leyla adlı uzun metrajlı filmi çekmeye başladı. Bu film, Mısır sinemasında bir dönüm noktası olarak kabul edildi ve Bengü, bu yönüyle “Mısır sinemasını kuran Türk” olarak anıldı.

1928 yılında Piramitlerde Facia adlı filmde oyuncu olarak yer aldı. Daha sonra çektiği Mısır Seması Altında ve Adak filmleri gösterime girmedi. Ancak 1929 yılında çektiği Çöl Güzeli adlı film büyük bir başarı elde etti ve Şam Sanayi Fuarı’nda ödül kazandı. Aynı yıl çektiği Hayatın Cilvesi / Kahire Geceleri adlı film ise sansüre takıldı ve gösterime giremedi. 1930’lu yılların başında İstanbul’a dönen Bengü, burada Yeşil Bursa adlı bir belgesel çekti ve halkevlerinde yöneticilik yaptı. Ayrıca Atıf Kaptan ile kurduğu tiyatro topluluğu ile Anadolu’yu dolaşarak sahnelediği oyunlarla halkla buluştu.

1939-1945 yılları arasında popüler romanlar yazan Bengü, Lord Lister ve Kahire Batakhanelerinde gibi polisiye türünde önemli eserlere imza attı. Aynı dönemde Fransız yazar Gaston Leroux’dan altı roman çevirdi ve 1945 yılında kendi yayınevi olan Bengü Yayınları’nı kurdu. 1947 yılında annesinden kalan miras sayesinde sinemaya geri döndü ve 1953 yılına kadar 31 filmde oyuncu ve yönetmen olarak yer aldı. 1950 yılında kurduğu Ülkü Film ile yapımcılığa da adım attı. En dikkat çeken performanslarından biri, Lütfi Ö. Akad’ın yönettiği Vurun Kahpeye filminde oldu.

Vedat Örfi Bengü, çok yönlü sanat kariyeriyle hem Türk hem de Mısır sinemasına önemli katkılarda bulundu. Oyunculuk, yönetmenlik, yazarlık ve yayıncılık gibi alanlarda iz bırakan Bengü, 25 Mayıs 1953 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetti. Onun çok katmanlı sanatsal geçmişi, Türk sinema ve edebiyat tarihinin önemli yapı taşlarından biri olarak anılmasını sağladı.