Vasıf ÖNGÖREN

Vasıf Öngören, 15 Şubat 1938 tarihinde Kütahya'nın Tavşanlı ilçesinde dünyaya geldi. Annesi Cemile Hanım, babası ise madenci Bedrettin Öngören’di. İlköğrenimini Tavşanlı’da tamamladıktan sonra ortaöğrenimini Afyonkarahisar’da bitirdi. Kütahya Lisesi’nde okurken tiyatroya olan ilgisi arttı ve sahneyle ilk kez bu yıllarda tanıştı. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Jeofizik Bölümünde üniversite eğitimine başladı, ancak tiyatroya olan ilgisi nedeniyle bu eğitimi yarıda bıraktı. 1958 yılında İstanbul Üniversitesi Gençlik Tiyatrosu’na katıldı ve burada 1962 yılına kadar oyuncu ve yönetmen olarak çalıştı.

1962 yılında Almanya'ya giden Öngören, Berlin Özgür Üniversitesi Felsefe Fakültesi Tiyatro Bilimleri Bölümü'nde eğitim aldı. Bertolt Brecht'in kurucusu olduğu Berliner Ensemble tiyatrosunun çalışmalarına katıldı ve dört yıl boyunca Manfred Wekwerth’in reji çalışmalarında bulundu. Bu süreçte epik tiyatro üzerine yoğunlaştı. 1965 yılında Türkiye’den Almanya’ya göç eden işçilerin sorunlarını ele aldığı ilk oyunu “Göç”ü yazdı. 1966 yılında askerlik görevini yapmak üzere Türkiye’ye döndü ve Kayseri’de köy öğretmeni olarak görev yaparken, daha sonra en bilinen eserlerinden biri olacak olan “Asiye Nasıl Kurtulur?” adlı oyununu kaleme aldı.

1969 yılında eşi Nuran Oktar ve arkadaşlarıyla birlikte Ankara Birliği Sahnesi’ni kurdu. Aynı yıl “Asiye Nasıl Kurtulur?” sahnelendi. 1971 yılında “Göç” oyununu “Almanya Defteri” adıyla yeniden düzenleyerek sahneye koydu. Ancak 12 Mart Muhtırası sonrası kurduğu tiyatro topluluğu “gizli örgüt” sayılarak 6 yıl 8 ay hapis cezasına çarptırıldı. İki yıl cezaevinde kaldıktan sonra genel af yasasından yararlanarak serbest bırakıldı. Cezaevindeyken “Oyun Nasıl Oynanmalı?” adlı oyununu yazdı.

1976 yılında İstanbul Birlik Sahnesi’ni kurdu ve Brecht’in “Faşizmin Korku ve Sefaleti” ile “Sezuan’ın İyi İnsanı” adlı oyunlarını sahneledi. 1977 yılında son oyunu “Zengin Mutfağı”nı yazdı ve sahneye koydu. Aynı yıl çocuklar için kaleme aldığı “Masalın Aslı” adlı eseri yayımlandı, bu eser 1979 yılında Almancaya çevrildi ve Alman Gençlik Edebiyatı Ödülü'ne aday gösterildi. 1979’da ise Nazım HİKMET’in “Memleketimden İnsan Manzaraları” eserinden uyarladığı “1941-42’den İnsan Manzaraları” oyununu sahneledi. Aynı yıl “Oyun Nasıl Oynanmalı?” Ankara Sanat Tiyatrosu’nda sahnelendi.

12 Eylül Darbesi sonrasında Barış Derneği Davası’nda yargılandı, ancak beraat etti. 1980 yılında Türkiye'den ayrılarak Almanya ve Hollanda’da tiyatro çalışmalarına devam etti. Brecht üzerine araştırmalar yaptı, oyunlar sahneledi ve tiyatro dersleri verdi. 1982 yılında Hollanda'da “El Kapısı” adlı tiyatro topluluğunu kurdu. Bu topluluk, onun ölümünden sonra “Vasıf Öngören Tiyatrosu” adını aldı. Vasıf Öngören, “Yeni Nesil” adlı oyun üzerinde çalıştığı sırada geçirdiği kalp krizi sonucu 14 Mayıs 1984’te Amsterdam’da hayatını kaybetti. Cenazesi İstanbul'a getirilerek Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.

Epik tiyatronun Türkiye’deki öncülerinden olan Vasıf Öngören, tiyatro sanatını politik bir araç olarak kullanarak toplumun sorunlarına ayna tuttu. “Asiye Nasıl Kurtulur?”, “Zengin Mutfağı” ve “Oyun Nasıl Oynanmalı?” gibi eserleriyle hem seyirciyi düşündürdü hem de Türkiye tiyatrosuna kalıcı katkılarda bulundu. Bertolt Brecht’in tiyatro anlayışını Türkiye’ye adapte eden Öngören, aynı zamanda karikatürist Ferit Öngören ve şair Veysel Öngören’in kardeşi, tiyatrocu Aslı Öngören’in babasıydı.