İsmail Hakkı TONGUÇ

İsmail Hakkı Tonguç, 1893 yılında Bulgaristan’ın Silistre iline bağlı Totrakan ilçesinin Sokol (eski adıyla Tatar Atmaca) köyünde dünyaya geldi. Babası Kırım göçmeni Hacı Velioğlu İdris, annesi ise Dobrucalı bir Türk olan Vesile Hanım’dı. Sekiz kardeşin en büyüğü olan Tonguç, ilkokul eğitimini kendi köyünde tamamladıktan sonra Silistre Rüştiyesine devam etti. Öğrenciliği boyunca çeşitli işlerde çalışarak ailesine destek oldu. 1914 yılında öğrenimini sürdürmek için İstanbul’a gitti ve burada zor günler geçirdi. Maarif Nazırı Şükrü Bey’in yardımıyla Kastamonu Muallim Mektebine leyli meccani (parasız yatılı) öğrenci olarak kabul edildi. Daha sonra İstanbul Muallim Mektebine nakledildi ve I. Dünya Savaşı’nın zorlu koşullarında eğitimine devam etti. 1918’de Almanya’ya gönderildi ve Ettlingen Öğretmen Okulu’nda sekiz aylık bir programa katıldıktan sonra 1919’da Türkiye’ye döndü.

1919 yılında Eskişehir Muallim Mektebinde resim, el işi ve beden eğitimi öğretmeni olarak göreve başladı. 1921’de Ankara’ya atandıktan sonra 1922’de tekrar Almanya’ya gönderildi. 1924’te Türkiye’ye döndü ve Konya, Ankara, Adana gibi şehirlerde öğretmenlik ve yöneticilik yaptı. 1925 yılında tekrar Almanya’ya giderek mesleki eğitim üzerine incelemelerde bulundu. 1926’da Maarif Vekâleti Levazım ve Alatı Dersiye Müzesi Müdürlüğüne atandı. Aynı yıl düzenlenen İş İlkesine Dayalı Öğretim Kursunda “İş İçin, İş İçinde, İşle Eğitim” felsefesini geliştirdi. Bu anlayış daha sonra Köy Enstitülerinin temel eğitim modeli oldu. 1929-1933 yıllarında Gazi Eğitim Enstitüsünde görev aldı ve Resim-İş Bölümünü kurdu.

1935 yılında İlköğretim Genel Müdürlüğüne vekaleten getirilen Tonguç, köy enstitülerinin kurulmasına yönelik önemli çalışmalar yaptı. 1936’da çeşitli illerde geziler yaparak eğitmen kursları açma olanaklarını araştırdı. Eskişehir Mahmudiye’de ilk Eğitmen Kursunu açtı ve okuryazar oranının düşük olduğu Türkiye’de, köylerde eğitmen ihtiyacını karşılamak için önemli bir adım attı. 1937’de Köy Eğitmenleri Yasası’nın çıkmasıyla birlikte, Kızılçullu ve Çifteler gibi yerlerde ilk köy öğretmen okulları kuruldu. 1938’de Avrupa ülkelerinde ilköğretim sistemlerini inceledi. Hasan Âli Yücel’in Millî Eğitim Bakanı olmasıyla birlikte, Tonguç 1938’de İlköğretim Genel Müdürlüğüne asaleten atandı. 17 Nisan 1940’ta kabul edilen Köy Enstitüleri Kanunu sonrasında, kurulan enstitülerle bizzat ilgilendi ve eğitimin köylere yayılmasını sağladı.

1946 yılında görevden alınarak Talim ve Terbiye Kurulu üyeliğine getirilen İsmail Hakkı Tonguç, 1954 yılında kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. 26 Ocak 1927’de ilkokul öğretmeni Nafia Kamil ile evlenen Tonguç’un Engin ve Yalım adında iki çocuğu oldu. 1958 yılında rahatsızlanarak Almanya’da tedavi gördü ve 23 Haziran 1960’ta hayatını kaybetti. Ankara Cebeci Asri Mezarlığına defnedildi. Ardından birçok kitap yazıldı ve adı çeşitli eğitim kurumlarına verildi. İsmail Hakkı Tonguç, Türkiye’de modern köy eğitiminin kurucusu olarak eğitim tarihine adını altın harflerle yazdırdı.